Logika i teologija

Ova knjiga je proistekla iz mojih istraživanja srednjovekovne srpske filozofije, koja sam pre više od tri decenije započeo u Institutu za filozofiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. To moje bavljenje starom srpskom filozofijom, isprva nametnuto kao institutski zadatak, ubrzo je dobilo svoj unutrašnji podsticaj, i to poglavito zahvaljujući uzbudljivom otkriću Damaskinovog dela na našem starom jeziku. Do tog neočekivanog susreta, koji se pretvorio u poučno intelektualno iskustvo, došlo je na sledeći način. Prikupljajući građu za prvi deo jednog sažetog pregleda istorije srpske filozofije, koji je trebalo da kolektivno napiše nekoliko nas tada mlađih saradnika Instituta, naišao sam tokom pregledanja fonda naše seminarske biblioteke, u leto 1975. godine, na tri kraća odlomka objavljena u Starinama JAZU još 1887. godine, sa naznakom izdavača (Stojana Novakovića) da potiču iz „Zbornika despota Stefana Lazarevića“. Međutim, u Starinama nije bilo ni najmanjeg nagoveštaja o tome da su to zapravo crkvenoslovenski prevodi sa nekog grčkog originala, a ne izvorni sastavi. Naprotiv, sve tri glave su bile prezentirane sa slutnjom da je reč o izvornim tekstovima nekog zaboravljenog srpskog mislioca iz srednjeg veka. Na mene je ta mogućnost ostavila veliki utisak, jer je jasno ukazivala na to da je u našem srednjem veku bilo značajnih filozofskih dela, koja po najstrožijim istoriografskim merilima zaslužuju da budu podrobno proučena i valorizovana. Bez obzira što tada nisam znao da je reč o tri izdvojena poglavlja crkvenoslovenske verzije Dijalektike, namah mi je postalo jasno da postojanje ovakvih eminentno filozofskih tekstova na crkvenoslovenskom jeziku ne dozvoljava više da se o našoj srednjovekovnoj filozofiji piše onako kako se to inače činilo već čitav prethodni vek i po, to jest ignorantski uopšteno, u prosvetiteljski omalovažavajućem tonu ili epski poneseno s pozivanjem na tzv. narodnu mudrost i našu slobodarsku tradiciju, a bez poznavanja njenih stvarnih intelektualnih proizvoda. Po prvi put sam tada shvatio da se istraživanje srpske filozofske prošlosti mora usmeriti na spise genuino filozofskog karaktera, kod kojih su oba navedena afekta potpuno deplasirana, jer umesto ponavljanja jednih istih fraza treba ponovo otvoriti zaboravljene stranice naše duhovne prošlosti. (Slobodan Žunjić)