Počeću oslanjajući se na prethodni rad istog autora o akademskoj teologiji, gde se kaže da postoje dva osnovna aspekta teologije: teološka arheologija i primenjena teologija.
Teološka arheologija u zavisnosti od oblasti koju proučava – Sveto pismo, Starog i Novog zaveta, patristika (spisi svetih otaca) ili liturgika – istražuje teološke izvore (nastanak izvora, recepcije i tumačenja) i osnovne principe teologije i okrenuta je ka unutra. Dok je primenjena teologija okrenuta ka spolja i osmišljava svoj egzistencijalni iskaz u kontekstu vremena i društva u kojem nastaje. Autor je u knjizi Bunt u srcu Biblije: Teologija bunta napravio sintezu ova dva apsekta i kroz teološke izvore osmislio svoj teološki iskaz. Dakle, autor u knjizi nema nameru da nam saopšti samo nešto iz istorije nastanka Svetog pisma, istorije i verovanja jevrejskog naroda i njegovih suseda, ili iz istorije Crkve, te da samim tim ostane u istoriji, već kroz izvore prati jednu osnovnu nit, kako je on naziva, teologije bunta. A teologija bunta, po ugledu na proroke, apostole, većinu svetih otaca i monaštvo, nikada u potpunosti ne prihvata zatečeno stanje u društvu.
Po prirodi svog poziva rekao bih da je autor bio više usmeren na teološku arheologiju. Do pre neku godinu Rodoljub Kubat je bio profesor Starog zaveta na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Beogradu (PBF), ali sada je, ovde pred nama, u svojstvu primenjenog ili angažovanog teologa. Možemo reći da smo i ranije imali crkvene ličnosti koje su bile i teološki javno angažovane. Spomenuo bih oca Radovana Bigovića ili episkopa Atanasija Jevtića. Međutim, za razliku od njih, koji su do kraja svog životnog puta posedovali autoritet znanja ali i autoritet crkvenog položaja, Rodoljub Kubat izlazi pred nas samo sa svojim autoritetom teološkog znanja, jer je nepravedno lišen profesure na PBF-u.
I sada dolazimo do naslova mog izlaganja – šta stoji nasuprot teologije bunta ili protiv čega se ona buni i protiv čega ustaje? U nastavku ću izneti svoje viđenje date problematike i sadašnjeg trenutka, sa kojim se autor knjige, kao ni vi, ovde prisutni, ne morate složiti.
U knjizi čitamo da nasuprot proroka, Hrista i apostola, ili kasnije mučenika i monaškog pokreta, kao i svetih otaca, uvek stoji neka vladajuća religiozno-politička ideologija. Takve ideologije su bile naročito karakteristične za period starog veka na Bliskom istoku, gde je i nastala Biblija, ali, nažalost, one su bile prisutne i tokom perioda srednjeg veka, kada je svet Evrope i Mediterana postao hrišćanski. A rekao bih da i danas imamo vladajuću crkveno-političku ideologiju.
Prvo, postavlja se pitanje da li možda preterujem i grešim kada to kažem. Zato ću navesti jedan primer u prilog postojanja takve ideologije. Kada je od strane Sinoda SPC-a jedan broj profesora izbačen sa PBF-a u Beogradu, protiv te odluke je istupio rektorat Univerziteta, ali nije došlo do neke značajnije reakcije šire akademske zajednice. Mi imamo univerzitete u Nišu, Novom Sadu, Kragujevcu i Kosovskoj Mitrovici, ali profesori tih univerziteta nisu digli svoj glas protiv mešanja Sinoda u rad PBF-a, i recimo saopštili da oni ubuduće neće sarađivati sa PBF-om i da ga neće smatrati delom akademske zajednice, sve dok ne prestane mešanje sinoda u rad tog fakulteta. Izostanak šire reakcije tumačim kao znak da i akademska zajednica prihvata vladajuću crkveno-političku ideologiju, na osnovu koje Sinod SPC-a može određene teologe – među kojima je bilo episkopa, sveštenika i laika – proglašavati za moralno-politički nepodobne, to jest može vršiti nesmetani progon crkvenih intelektualaca. Na osnovu toga, rekao bih da je prva karakteristika vladajuće ideologije da je prihvatamo kao društvenu normalnost.
Drugo, crkveno-politička ideologija opravdava postojeći poredak. Pošto ne živimo više u periodu hrišćanskih carstava, koja su se pozivala na to da su deo Božijeg promisla, nego u vremenu gde su nacije i nacionalne države osnovne političke celine, vladajuća crkveno-politička ideologija nastoji da opravda takvo stanje. Tako se u našem slučaju obično kaže da je Crkva tokom istorije očuvala narod, i da je zaslužna za njegovu kulturu i identitet, pa i za nastanak i očuvanje države. Odnosno da je zaslužna za njegovu posebnost u odnosu na druge narode i nacije.
Šta bismo dobili ako bismo pokušali da na osnovu logike ovakve ideologije tumačimo recimo Novi zavet i apostola Pavla? Da li bi bili na strani apostola Pavla, koji je ispovedio Hrista i hrišćansku poruku proširio među mnogobožačkim narodima Rimskog carstva, ili bi bili na strani onih Jevreja koji su se apostolu protivili iz želje da i dalje čuvaju svoj starozavetni identitet i posebnost u odnosu na druge narode? Ako na osnovu sadašnje crkveno političke ideologije razmišljamo konsekventno, morali bismo biti na strani Jevreja koji nisu želeli da prihvate Hrista. Dakle, crkveno-politička ideologija nas dovodi u problem sa univerzalnom i vaseljenskom porukom hrišćanstva i Crkve, odnosno onoga što bi ona trebalo da bude: da nas eshatološki uvodi u Carstvo nebesko, koje nije od ovog sveta. I koje se ne može zameniti nikakvim ideološkim derivatima tipa Kosovskog zaveta, svetosavlja ili pravoslavnog patriotizma.
I treće, šta sada crkveno-politička ideologija radi, sa jedne strane na političkom polju, a sa druge na crkvenom i kakvi su njeni rezultati? Na političkom polju ona sakralizuje naciju, tako da je više skoro nemoguće racionalno javno razgovarati o politici, društvenim pitanjima, kulturi i istoriji. A da se nečiji stav ne označi kao hula na naciju, ili, kako se obično kaže, na srpski narod, kojeg neki pojedinci ili grupe navodno mrze, preziru, nipodaštavaju itd. Zato nije ni čudo što u takvim okolnostima već dva puta za poslednjih 30 godina živimo u autokratiji. Autokratiji odgovara takva duhovna klima, gde se autokrata uvek može pozvati na to da je spasilac i zaštitnik nacije i njenih zaveta. Stoga, posmatrano iz teološke i svetopisamske perspektive, nismo imuni na autokrate koji se javljaju kao lažne nacionalne mesije, ali i kao lažni buntovnici.
Samu Crkvu vladajuća crkveno-politička ideologija sekularizuje, zatvara je u granice istorije i oduzima joj njenu eshatološku perspektivu. Tako na osnovu narativa zvanične crkveno-političke ideologije, mi sada ne živimo između dva Hristova dolaska, gde u evharistiji imamo predukus Njegovog carstva i drugog dolaska, nego u vremenu između gubitka i ponovnog zauzimanja Kosova, koje se naziva i svetom srpskom zemljom ili srpskim Jerusalimom. Odnosno, umesto Nebeskog carstva, mi u stvari iščekujemo ponovno uspostavljanje srpskog zemaljskog carstva.
Vladimir Veljković
