Protojerej Nikolaj Ozoljin, sa čijim je radom naša čitalačka publika imala prilike i ranije da se upozna kroz nekoliko publikovanih kraćih radova koji su objavljivani po zbornicima i teološkim časopisima, jedan je od trenutno najznačajnijih pravoslavnih autora koji se bave problematikom crkvene umetnosti. Ozoljin je profesor na Institutu Svetog Sergija u Parizu, gde od 1986. godine vodi katedru za ikonologiju.
Porodica Ozoljin je napustila Rusiju 1920. godine, nakon revolucije. Završivši srednju školu 1959. godine Nikolaj se upisuje na Bogoslovski Institut Svetog Sergija i istovremeno pohađa ikonopisačku školu Leonida Aleksandroviča Uspenskog, čiji će učenik i bliski saradnik ostati do same njegove končine 1987. godine. Već 1960. Uspenski ga upućuje profesoru A. N. Grabaru na Sorbonu. Grabar, učenik Kondakova i Ajnalova, bio je nastavljač ruske ikonografske škole. Bogoslovske studije završava 1964, a arhiepiskop Vasilije (Krivošein) ga rukopolaže za sveštenika u Hagu 1968, kada postaje i asistent na Lajdenskom Univerzitetu.
Godine 1971, na poziv mitropolita Antonija (Bluma), vraća se u Pariz na mesto sekretara Suroške eparhije – Egzarhata Moskovske Patrijaršije. Od 1974. predaje na Svetovladimirskoj Akademiji u Njujorku. Na Sorboni, 1985. godine, brani doktorski rad o nastanku i razvoju ikona Pedesetnice u Vizantiji, čiji prevod je upravo pred nama. Takođe je i gostujući profesor na Svetotihonovskom Institutu u Moskvi.
Među naučnicima koji se bave proučavanjem vizantijske umetnosti veoma mali broj je onih koje zanima njena glavna funkcija i mesto koje ona zauzima u odnosu na bogosluženje, a takođe i njen sadržaj, koji izvan njenog bogoslovskog konteksta tako često ostaju nerazumljivi, kako to odlično u predgovoru ovoj knjizi primećuje otac Jovan Majendorf. Bez obzira na veliko interesovanje koje vizantijska umetnost pobuđuje i u stručnim ali i laičkim krugovima ona se mahom proučava, i budi interesovanje na likovnom i estetskom nivou mnogo više nego na liturgijskom i bogoslovskom. S druge pak strane, često teolozima koji se bave i zanimaju za fenomen ikone nedostaje znanje iz istorije umetnosti, kao i metodika proučavanja materijalnih i pisanih spomenika kojima vizantološka nauka raspolaže. Time je značaj rada Nikolaja Ozoljina daleko veći, ako se uzme u obzir da je on prvenstveno teolog i sveštenik, a onda i istoričar umetnosti.
Zahvaljujući mudrosti Leonida Uspenskog, utemeljivača teološke discipline koja se bavi proučavanjem crkvene umetnosti, a koja se danas sve češće naziva ikonologija, a koji je mladog Ozoljina poslao tada najvećem stručnjaku iz oblasti vizantijske umetnosti A. N. Grabaru, mi danas pred sobom imamo autora koji je u svom delu povezao bogoslovlje i istoriju umetnosti na najbolji mogući način.
U uvodnom delu svoje studije Ikona – pravoslavno liturgijsko izobraženje, Ozoljin, oslanjajući se na tekstove otaca iz vremena Sedmog vaseljenskog sabora, određuje sadržaj ikone kao prevashodno dogmatski. Takođe, u ovom delu nam pokazuje da je odnos između ikone i reči odnos analogije i komplementarnosti, što dokazuje njihova zajednička liturgijska funkcija. Upravo ovaj odnos komplementarnosti bogoslužbenog teksta i slike poslužio je autoru kao metod za proučavanje nastanka i razvoja ikona Pedesetnice u kontekstu razvitka samog bogosluženja.
Analizirajući materijalne spomenike od najranijih prototipova i kompozicija koje su na ovaj ili onaj način uticali na formiranje ikone silaska Svetog Duha na apostole, Ozoljin dolazi do ikonografije praznika kakvu danas poznajemo, pri tome detaljno objašnjavajući sve njene konstitutivne elemente.
Značaj ovog rada nije samo u tome što nam do detalja objašnjava način na koji je kroz vekove razvijana jedna ikonografska tema, već i u tome što nam pokazuje na koji se način i na kojim principima formirala i razvijala umetnost Pravoslavne Crkve u celini, koji je to princip vodio i ustanovljavao ono što mi danas nazivamo ikonografsko predanje ili kanon.
Knjiga ima oko dve stotine strana, preko 100 ilustracija i veoma detaljno urađenu bibliografiju. Predgovor je napisao protojerej Jovan Majendorf, sa čijom ćemo preporukom i završiti ovaj prikaz: „…sa radošću preporučujem širokom krugu čitalaca ovaj rad koji nesumnjivo zaslužuje visoke ocene, nadajući se da će interdis-ciplinarni metod koji je autor izradio, ubrzo postati opšta odlika kod što većeg broja autora.“
Dejan Mandelc
