Đakon dr Milorad M. Lazić (1956–2003) se krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina XX veka, u okviru svojih naučnih istraživanja, ozbiljno pozabavio i jednim značajnim fenomenom iz moderne balkanske i evropske istorije, a to je specifično ratno delovanje Nezavisne Države Hrvatske. Za razliku od svojih prethodnika koji su istraživali povest NDH, Lazićev pristup nije bio isključivo istorijski već istorijsko-teološki, i zahvaljujući tome uspeo je bolje da sagleda samu suštinu te kvislinške države. Uzimajući u obzir i sve ono što se dešavalo u Rimokatoličkoj crkvi (u Vatikanu i na Kaptolu) u vreme NDH, a ne gubeći iz vida rimokatoličko crkveno pravo i eklisiologiju u celini, Lazić dolazi do zaključka da je ta država zapravo klero-ustaška tvorevina. Analizirajući pitanje Vojnog vikarijata za hrvatsku vojsku, koje je do sada bilo zanemarivano od strane istoričara, on dokazuje svoju osnovnu tezu da je Rimokatolička crkva bila priznala NDH i da je na njenom prostoru vođen krstaški rat.
Rezultate istraživanja odnosa Vatikana i NDH, tj. odgovornosti i Rimokatoličke crkve za ustaške zločine koji su se dogodili na njenoj teritoriji, Lazić je publikovao u knjizi Krstaški rat Nezavisne Države Hrvatske (Beograd: Sfairos, 1991). Drugo izdanje objavljeno je tačno dvadeset godina nakon prvog, i tada su Lazićevoj studiji pridodati i njegovi novinski prilozi posvećeni istoj temi, kao i polemika sa Živkom Kustićem. Pošto je to izdanje rasprodato, odlučili smo da knjigu ponovo publikujemo. A neposredni povod za pojavljivanje trećeg izdanje je obeležavanje osamdesete godišnjice osnivanja Jasenovaca, najvećeg koncentracionog logora na teritoriji NDH.
Politička uloga Rimokatoličke crkve kao jednog od inspiratora i učesnika u verskom i biološkom genocidu nad pravoslavnim srpskim stanovništvom marionetske Nezavisne države Hrvatske, već više od pola veka predstavlja jedno od centralnih pitanja koje zahteva različite istraživačke pristupe i nove odgovore. Mnogi će reći, zar angažovanje ove religiozne institucije u klero-ustaškoj ideologiji i praksi najneobičnije „nezavisne“ države koja je ikada postojala na tlu Evrope, nije očevidna i dokazana, kako u našoj istoriografiji tako i svim drugim svedočanstvima njenog istorijskog delovanja? Političku ulogu rimokatoličke crkvene organizacije pokazuju i dokazuju mnogobrojni izvori i svedočanstva, i to je činjenica koju u svesti zdrave pameti niko nikada neće oboriti i osporiti…
đakon Milorad M. Lazić
