Ime Božije u ruskoj teologiji XX veka

Krajem 2012., u izdanju Svetog manastira Hilandara, izašla je knjiga hilandarskog jeromonaha Dositeja (Radivojevića) „Ime Božije u ruskoj teologiji XX veka“. Knjiga predstavlja magistarski rad, odbranjen na Bogoslovskom fakultetu Aristotelovog univerziteta u Solunu. Originalno je napisan na grčkom jeziku. Objavljena su izdanja na srpskom i na grčkom jeziku.
U nastavku možete pročitati poglavlje sa zaključkom rada:
Imenoslavno učenje svetogorskih monaha se zasnivalo na praksi Isusove molitve i bogoslužbenom poštovanju imena Božijeg. Iz takvog opita usvojena je formula „ime Božije jeste sam Bog“, koju je ranije formulisao sveti Jovan Kronštadski. Imenoslavci su smatra li da za shvatanje te formule nisu dovoljne samo logičke spekulacije, nego moli tveni opit, u kojem se ime Božije ne odvaja od samoga Boga. Imeno slavni izraz „ime Božije jeste Bog“ ne znači da važi i obrnuta tvrdnja, to jest da „Bog jeste ime“. Po učenju imenoslavaca svako prizivanje imena Božijeg je dejstveno zbog prisustva Božijeg u svom imenu, nezavisno od psihološkog nastrojenja onoga koji ga izgovara. Protivnici imenoslavlja su prigovarali da takva formulacija čini Boga „za visnim“ od svog imena.
Izraz „ime Božije jeste sam Bog“, koji je postao kamen spoticanja za sve učesnike u sporu o imenu Božijem, različito je prihvaćen u imenoslavno-monaškoj, religiozno-filosofskoj i zvaničnoj crkvenoj sredini. U toku trajanja sporova o imenu Božijem javila su se dva sasvim različita pristupa u shvatanju prirode imena Božijeg. Jedni su razmatrali ime kao nešto neraskidivo vezano s predmetom, neodeljivo od predmeta, koje izražava suštinu predmeta. Drugi su u imenu videli samo znak koji je pridodat predmetu, i koji nikako ne utiče na suštinu predmeta.
Svetogorski sporovi ruskih monaha srodni su polemici o granica ma bogopoznanja i prirode imena Božijeg, koja je nastala u IV veku povodom Evnomijevog učenja; srodni su i sa bogoslovljem ikone i sa bogoslo vljem svetog Grigorija Pa lame. Pitanje o imenu Božijem u ruskom bogoslovlju HH veka po Loskom je isto toliko važno koliko i pitanje o ikonama. Po njemu ime Isus Hristos, kao ime ovaploćenja, „postalo je početak svakog bogoslovlja u istočnom hrišćanstvu“.
Iako imenoslavci nisu ima li jedinstveno učenje u vezi sa imenom Božijim, može se re ći da je najranjivije mesto u njihovom bogoslovlju teorija o vezi između imena i predmeta, među svetogorskim monasima posebno izražena kod monaha Ilariona u njegovoj „teoriji čaše“, nastaloj kao odgovor na recenziju monaha Hrisanta, a među moskovskim intelektualcima kod M. D. Muretova. Naročito je neumerena pretenzija monaha Ilariona da njegovo učenje o imenu Božijem izražava novi dogmat, koji je on otkrio i koji zahteva odgovarajuće priznanje.
Takođe, dosta ranjivo mesto u učenju imenoslavaca bilo je shvatanje imena Božijeg kao energije Božije, što se posebno ogleda u delima Antonija Bulatovića. U Filosofiji imena Bulgakova susreće se shvatanje imena kao energije Božije i kao smestišta energije Božije. Filosofija imena Florenskog bila je organski uklopljena u njegovo učenje o energetskom simvolu, koji je tumačen u okvirima sinergije. Takvo poistovećenje imena Božijeg sa Božijom energijom gledano iz ugla teologije Grigorija Palame sa svim je pogrešno. Treba reći da je početkom HH veka, u vreme sporova o imenu Božijem, bogoslovlje svetog Grigorija Palame bilo slabo poznato među bogoslovima Ruske pravoslavne crkve. Po mišljenju Florenskog, Bulgakova i Loseva, imenoslavlje svetogorskih monaha jedan je od prvih uzroka za fudamentalna istraživanja isihastičkih sporova XIV veka među ruskim bogoslovima HH veka.
Dok je vođa svetogorskih imenoslavaca Antonije Bulatović opovrgavao optužbe da oni obogotvoravaju zvukove i slova imena Božijeg, kao i to da oni pripisuju imenu Božijem naročitu magičnu silu, razdvajajući ime Božije i njegovu zvučnu ljušturu, dotle su učeni imenoslavci, naročito Losev i Florenski, razradili pitanje magičke prirode reči i imena. U nekim radovima Florenskog može se naći da je ime Isus Bog zajedno sa njegovim zvukovima. Važno je naglasiti da se krajnje imenoslavlje razvija kao sofijanstvo, gde se mešaju Bog i tvar. Imenoslavlje Florenskog i Bulgakova, je prema tome, na neki način, bogoslovska osnova za njihovu sofiologiju.
Učenje imenoslavaca o dejstvu imena Božijeg u svetim tajnama Crkve takođe je jednostrano. Tako pretvaranje hleba i vina u svetoj evharistiji, osvećenje vode i opraštanje grehova na ispovesti, ne zavisi samo od izgovaranja imena Božijeg, nego i od niza drugih činilaca.
Pitanje o imenu Božijem u ruskom bogoslovlju, može se reći, još nije dobilo odgovarajuću bogoslovsku ocenu. Po mišljenju Vladimira Loskog, izrada tačne formulacije o istinskom poštovanju imena Božijeg, koja bi bila utemeljena na duhovnom opitu, mogla bi da postane drugim „toržestvom pravoslavlja“, koje bi bilo sposobno da dovede do „pojave novih blagodatnih sila i svetosti“ u Crkvi.